Τα αποτελέσματα της έρευνας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά.

Η μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών, Δρ. Χριστίνα Παυλούδη, εξηγεί στην «Π» πως η έρευνα ξεκίνησε πριν από έναν χρόνο από τον επιστήμονα του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας, Δρ. Γιάννη Ίσσαρη, ο οποίος σε καταδύσεις του διαπίστωσε πως υπάρχουν νεκρά άτομα και στον ελλαδικό χώρο. Ήδη από το φθινόπωρο του 2016, το πρόβλημα είχε εντοπιστεί στη δυτική Μεσόγειο, στις ακτές της Ισπανίας, όπου γίνονταν μελέτες από επιστήμονες της χώρας και είχαν παρατηρήσει ότι υπήρχε μαζική θανάτωση των ατόμων του είδους.

«Πέρσι συνειδητοποιήσαμε ότι το φαινόμενο έχει έρθει και στην Ελλάδα», αναφέρει η Δρ. Παυλούδη. Ο Δρ. Γ. Ίσσαρης ανέλαβε τις καταδύσεις και δειγματοληψίες, η ίδια και η μεταπτυχιακή φοιτήτρια, κ. Γεωργία Σαραφίδου, τη μελέτη της γενετικής ποικιλότητας του είδους και τη γενετική ταυτοποίηση προκειμένου να διαπιστωθεί από ποια αρρώστια είχε «χτυπηθεί» και ο ερευνητής του ΙΘΑΒΒΥΚ, Δρ. Παντελής Καθάριος, προχώρησε στις ιστολογικές αναλύσεις.

Η προσπάθεια των ερευνητών αφορούσε στο να εντοπιστεί το παράσιτο που είχαν βρει οι συνάδελφοί τους Ισπανοί και κατηγορείτο για τον αφανισμό των πληθυσμών των πινών.

Ελήφθησαν δείγματα από το Λαύριο, τη Μυτιλήνη, τον Ευβοϊκό και από την Κρήτη, το Μπαλί. Πληθυσμοί πίνας υπάρχουν στη βόρεια ακτογραμμή του νησιού και, κυρίως, στην Ελούντα, όπου μέχρι σήμερα, φαινομενικά, θεωρούνται υγιείς.

«Προσπαθούσαμε να δούμε την έκταση του φαινομένου,  πού αλλού έχει παρατηρηθεί νέκρωση και αν θα καταλάβουμε γιατί», εξηγεί η Δρ. Παυλούδη.

Το ΕΛΚΕΘΕ έχει ζητήσει τη συνδρομή της περιφέρειας Κρήτης προκειμένου να ληφθούν μέτρα προστασίας για τους πληθυσμούς που υπάρχουν περισσότερο στην Ελούντα. Οι ερευνητές βρέθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο στην περιοχή, είχαν διαπιστώσει ότι ο πληθυσμός ήταν σε καλή κατάσταση, ωστόσο, εργαστηριακά είδαν ότι κάποια άτομα ήταν φορείς. Δυστυχώς, υπάρχει το ενδεχόμενο οι φορείς να νοσήσουν και η εξέλιξη αναμένεται να είναι ραγδαία. Ήδη, υπάρχουν μαρτυρίες επιστημόνων που αναφέρουν ότι η ασθένεια έχει «χτυπήσει» τις πίνες της Ελούντας, αλλά δεν ξέρουμε ακόμα σε τι βαθμό.

«Είναι κάτι που φαίνεται με γυμνό μάτι γιατί, στην ουσία, παρατηρείται ότι τα ζώα είναι νωθρά, δεν αντιδρούν γρήγορα στα ερεθίσματα. Οι πίνες και όλα τα υπόλοιπα δίθυρα αυτών των οικογενειών, με το που αντιληφθούν κάτι, όπως μία κίνηση κλείνουν.

Το πρώτο πράγμα που συμβαίνει είναι ότι αργούν να αντιδράσουν στα ερεθίσματα και όταν προχωρήσει η ασθένεια δεν μπορούν να κλείσουν καθόλου, μένουν πάντα ανοιχτές. Αν δει κάποιος στη θάλασσα άτομα από πίνες που είναι μονίμως ανοιχτά, πολύ πιθανόν να είναι προσβεβλημένα. Αν μετά από λίγο καιρό δει ότι υπάρχει μόνο το κέλυφος και δεν υπάρχει καθόλου ζώο μέσα, τότε έχει θανατωθεί κατά πάσα πιθανότητα από την ασθένεια που μελετάμε», αναφέρει η Δρ. Παυλούδη.

Τι φταίει

Σε ερώτηση της «Π», απαντά πως δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο που να δείχνει ότι φταίμε οι άνθρωποι. «Το κακό είναι ότι δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη. Έχουμε βρει παραπάνω από έναν παράγοντα, ο οποίος θα μπορούσε να οδηγήσει στην ασθένεια. Υπάρχει ένα παράσιτο, ένα πρωτόζωο που είχαν βρει και οι Ισπανοί, το βρήκαμε κι εμείς και μάλλον ευθύνεται για τη μεγάλη έκταση του φαινομένου. Υπάρχει και ένα άλλο βακτήριο που είχαν βρει οι Ιταλοί και έχουμε βρει και εμείς και μπορεί ενδεχομένως να υπάρχει και ένα τρίτο βακτήριο. Συνεπώς, είναι λίγο δύσκολο να καταλάβουμε ποιο ήρθε πρώτο και ποιο εξασθένησε τον οργανισμό για να μπορέσει να προσβληθεί από το δεύτερο. Είναι δύσκολο να καταλάβουμε την σειρά των γεγονότων. Δεν μπορούμε με τα μέσα που έχουμε να κάνουμε τα πειράματα που απαιτούνται. Προς το παρόν, ξέρουμε ότι δεν είναι μόνο ένας ο παράγοντας που φταίει», αναφέρει η ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ.

Ενδημικό είδος

Οι πίνες που μπαίνουν στο μικροσκόπιο των επιστημόνων είναι ενδημικά είδη της Μεσογείου που σημαίνει ότι υπάρχουν στη Μεσόγειο θάλασσα και πουθενά αλλού στον κόσμο. Οπότε αν χαθεί αυτό το είδος από εδώ δεν υπάρχει πιθανότητα να το ξαναβρούμε ποτέ.

Υπάρχουν άλλα είδη πίνας σε άλλες θάλασσες και στη Μεσόγειο αλλά η «ευγενής πίνα» (Pinna nobilis) υπάρχει  μόνο εδώ και πουθενά αλλού. «Από το 2016 και μετά που έχει εμφανιστεί η ασθένεια μιλάμε για μια θανάτωση σε πολύ μεγάλο βαθμό του πληθυσμού, υπάρχουν πολύ λιγότερα άτομα από όσα υπήρχαν», τονίζει.

Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα δίθυρα μαλάκια του κόσμου που μπορεί να φτάσει τα 1,20 μέτρα. Είναι βυθισμένη στον πυθμένα και επειδή προσδένεται στο βυθό συγκρατεί το έδαφος. Μπορεί να την παραλληλίσει κανείς με ένα δέντρο με ρίζες που συγκρατούν το χώμα στην ξηρά. Στο κέλυφός της ζουν πολλά ζώα, έχει πολύ μεγάλη επιφάνεια και είναι το σπίτι τους, αν χαθεί μπορεί να χαθούν και αυτά.

Επίσης, φιλτράρει το νερό, μπορούμε σε ένα βαθμό να πούμε ότι καθαρίζει το νερό. «Όλα αυτά την καθιστούν σημαντική. Ακόμα, είναι  ένα είδος που μπορεί να διακρίνει ο οποιοσδήποτε, ο καθένας μας θα καταλάβει αν θα λείπει ή όχι από τις θάλασσές μας».

Στο ενυδρείο

Στόχος των ερευνητών είναι να γίνουν πειραματικές προσεγγίσεις, «να απομακρύνουμε κάποια υγιή φαινομενικά άτομα από τη θάλασσα, να τα τοποθετήσουμε στο ενυδρείο και να μπορέσουμε να τα μελετήσουμε πιο διεξοδικά, να τα διατηρήσουμε όσο περισσότερο γίνεται. Ιδανικά, αν είχαμε πλήρη θανάτωση του πληθυσμού στις θάλασσές μας θα μπορούσαμε πιλοτικά να κάνουμε επανεποίκηση σε δεύτερο στάδιο. Αυτό είχαμε προσπαθήσει και σκεφτόμασταν, με ενδεχόμενη κρυοσυντήρηση προνυμφών ή σπερμάτων και ωοκυττάρων, να μπορέσουμε να φτιάξουμε δικά μας άτομα για να κάνουμε επανεποίκηση στις θάλασσες.

Άλλο μέτρο αντιμετώπισης δεν υπάρχει. Στην Ισπανία έχουν προσπαθήσει να φέρουν στα ενυδρεία και να διατηρήσουν εκεί κάποια άτομα. Είναι δύσκολο αλλά είναι ίσως το μόνο που μπορούμε να κάνουμε», σημειώνει και προσθέτει πως στο ΕΛΚΕΘΕ υπάρχουν οι εγκαταστάσεις αλλά και πληθυσμός σε κοντινή απόσταση, γεγονότα που βοηθάνε σημαντικά σε αυτή την προσπάθεια.

«Θέλουμε να ξεκινήσουμε το πρόγραμμα διάσωσης με τα ενυδρεία, αν μπορέσουμε να κρατήσουμε ζωντανές τις πίνες, να προκαλέσουμε τεχνητή γονιμοποίηση για να μπορέσουμε αργότερα να απελευθερώσουμε στο περιβάλλον νέα άτομα. Έτσι όπως προχωράει η ασθένεια είναι δύσκολα τα πράγματα. Παράλληλα, υπάρχει το φαινόμενο της παράνομης αλιείας που πρέπει να εκλείψει. Το είδος δεν αντέχει και αυτό», σημειώνει.