Κάποτε επισκεπτόσουν ένα ερευνητικό κέντρο ή ένα Πανεπιστήμιο και παντού έβλεπες άνδρες. Τα τελευταία χρόνια, το σκηνικό έχει αλλάξει ενώ πλέον ακόμα και άνδρες- όχι μόνο γυναίκες- ερευνητές φεύγουν από τη δουλειά τους πιο νωρίς για να πάρουν τα παιδιά τους από το σχολείο!

Η επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου Δήμητρα Βερνάρδου και η ερευνήτρια του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, Δρ. Τερέζα Μανουσάκη, μιλούν στο Cretalive με αφορμή την Διεθνή Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη (O.H.E) που γιορτάζεται στις 11 Φεβρουαρίου.

Ακολουθούν οι συνεντεύξεις τους:

Δ. ΒΕΡΝΑΡΔΟΥ «Η ΘΕΛΗΣΗ ΜΕΤΡΑΕΙ»

«Νομίζω ότι όλες χρειάζεται να τολμούμε και να διεκδικούμε τα δικαιώματα μας στο πεδίο της έρευνας και της επιστήμης προσπαθώντας να βρούμε ισορροπία στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε για να συνδυάσουμε καριέρα και οικογένεια», τονίζει η επίκουρος καθηγήτρια στο ΕΛΜΕΠΕ Δήμητρα Βερνάρδου.

Στη μέχρι σήμερα πορεία σας, το γεγονός ότι είστε γυναίκα αποτέλεσε εμπόδιο για εσάς, δεδομένου και του κλάδου σας, που θεωρείται ανδροκρατούμενος;

«Δεν αισθάνθηκα πότε ότι δεν έχω ουσιαστικό ρόλο και ίση αντιμετώπιση με τους συναδέλφους μου. Συνειδητοποιώ με το καιρό ότι αυτό που μετράει είναι η θέληση της προσφοράς στην επιστήμη και στους φοιτητές, η οποία στο τέλος αναγνωρίζεται από όλους.»

Πώς βλέπετε το αύριο όσο αφορά στις γυναίκες και την επιστήμη μέσα από τις φοιτήτριες του ΕΛΜΕΠΑ; Είστε αισιόδοξη;

«Είμαι συγκρατημένα  αισιόδοξη καθώς τα ποσοστά κοριτσιών που επιλέγουν τη Σχολή Μηχανικών είναι μεγαλύτερα σε σχέση πριν μια πενταετία. Η ενθάρρυνση των φοιτητών να απολαμβάνουν τη μάθηση, να κάνουν ερωτήσεις και να πετυχαίνουν τους στόχους τους βήμα-βήμα, θεωρώ ότι είναι σημαντικά στάδια για να αυξηθεί ο αριθμός προσέλευσης τους στην επιστήμη. Ο στόχος μου είναι να παροτρύνω όσο πιο πολλές/ούς φοιτήτριες/ές μπορώ στο κομμάτι της αποθήκευσης ενέργειας με την ελπίδα να αποκτήσει νόημα και ενδιαφέρον για όλους. Ένας ή μία φοιτήτρια που θα ασχοληθεί ενεργά με ένα ερευνητικό project ενέργειας και το αγαπήσει, αποτελεί κίνητρο για κάθε προσπάθεια.»

Πολλά Πανεπιστήμια, μέσα από επιτροπές και δράσεις, προσπαθούν να καλύψουν το… κενό ανάμεσα στα δύο φύλα. Τι μπορεί να γίνει, πιστεύετε;

«Οι ανάγκες για καινοτομία στην τεχνολογία, τη μηχανική και την επιστήμη είναι αυξανόμενες. Καθώς οι γυναίκες αποτελούν μικρό ποσοστό σε αυτούς τους τομείς κρίνεται απαραίτητο και σημαντική ευκαιρία να κατευθυνθούν περισσότερα κορίτσια/γυναίκες προς αυτή την κατεύθυνση. Θεωρώ ότι ορθά πραγματοποιούνται οι δράσεις και οι επιτροπές μέσα στα Πανεπιστήμια προσφέροντας κίνητρο και παρότρυνση σε νέα κορίτσια και γυναίκες.

Νομίζω ότι όλες χρειάζεται να τολμούμε και να διεκδικούμε τα δικαιώματα μας στο πεδίο της έρευνας και της επιστήμης προσπαθώντας να βρούμε ισορροπία στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε για να συνδυάσουμε καριέρα και οικογένεια.»

Μιλήστε μας για την έρευνά σας.

«Ασχολούμαι με την ανάπτυξη και βελτιστοποίηση υλικών για αποθήκευση και εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας. Τα τελευταία 5 χρόνια έχω εστιάσει την ερευνητική μου προσπάθεια πάνω στην ανάπτυξη ηλεκτροδίων για επαναφορτιζόμενες μπαταρίες με προοπτική τη μεταφορά τους σε μεγάλη κλίμακα για χρήση σε ηλεκτροκίνητα οχήματα αντιμετωπίζοντας προκλήσεις που υπάρχουν σήμερα όπως το ζήτημα ασφάλειας, τις απαιτητικές και κοστοβόρες τεχνικές ανάπτυξης μπαταριών και τις χαμηλές αποδόσεις. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα της Έρευνας είναι πολλαπλά καθώς δεν σχετίζονται μόνο με τα υλικά και τη γνώση, αλλά και με την ανάπτυξη και εφαρμογή σε τεχνολογίες αιχμής. Επίσης, δίνω τη δυνατότητα τόσο σε προπτυχιακούς όσο και σε μεταπτυχιακούς φοιτητές  να εκπαιδευτούν στις έννοιες και τις προκλήσεις που σχετίζονται με τον κλάδο των μπαταριών τόσο  μέσα από διαλέξεις όσο και στην πράξη με πειράματα στο Εργαστήριο.»

Η Δήμητρα Βερνάρου είναι επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα ΗΜΜΥ, Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος της Ιδρυματικής Δράσης “Ωρίμανση του Οικοσυστήματος Μεταφοράς Τεχνολογίας στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο” και μέλος της Ομάδας Εργασίας Προηγμένα Υλικά της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας «Batteries Europe – European Technology and Innovation Platform».

Τ. ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ: «Ο ΔΡΟΜΟΣ ΑΝΗΦΟΡΙΚΟΣ, Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟΛΑΥΣΤΙΚΗ»

«Είναι πια συχνό να ολοκληρώνεται χωρίς καθυστέρηση μια συνάντηση γιατί οι άνδρες συμμετέχοντες έχουν να πάρουν τα παιδιά τους από το σχολείο ή να μαγειρέψουν. Έτυχε πρόσφατα σε ευρωπαϊκή συνάντηση μέσω διαδικτύου κάποιος συνάδελφος να συμμετέχει έχοντας στην αγκαλιά του το λίγων μηνών μωρό του», περιγράφει η ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ, Δρ. Τερέζα Μανουσάκη.

Αισθανθήκατε ποτέ ότι το γεγονός ότι είστε γυναίκα στάθηκε εμπόδιο στην επαγγελματική σας πορεία;

«Στα αρχικά βήματα της πορείας μου το φύλο μου δεν έπαιξε κανέναν απολύτως ρόλο. Ήμουν τυχερή καθώς στα κρίσιμα δέκα έτη των σπουδών μου δεν είχα ποτέ νιώσει κάποια φυλετική διάκριση – γνωρίζω όμως ότι πολλές συνάδελφοι είχαν πολύ διαφορετική εμπειρία. Η πρώτη φορά που ένιωσα προσωπικά ότι η διαδρομή είναι ασύγκριτα δυσκολότερη για μια γυναίκα ήταν με τον ερχομό της μητρότητας. Η εργασία στον επιστημονικό χώρο συχνά δεν έχει ωράριο και οι επαγγελματικές υποχρεώσεις συγκρούονται με τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Είναι μέρες που πρέπει να μείνεις περισσότερες ώρες στο γραφείο, να παραμείνεις σε μια επιστημονική συνάντηση που παίρνει περισσότερο χρόνο από ό,τι έχει προγραμματιστεί, να ασχοληθείς μερικά βράδια της εβδομάδας με επείγοντα θέματα της δουλειάς ή να πας σε συνέδρια εκτός Κρήτης ή στο εξωτερικό. Πόσο εύκολα μπορεί να τα κάνει αυτά μια γυναίκα παράλληλα με την ευθύνη μιας οικογένειας και κυρίως την υποχρέωση για ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά της; Αφήνω στην άκρη φυσικά τις δυσκολίες που συνοδεύουν τη μητρότητα και αντιμετωπίζουν όλες οι γυναίκες όπως αϋπνία, ασθένειες, κλπ. Θα υπάρχουν μέρες που θα περνάς λιγότερο χρόνο με τα παιδιά ή θα πρέπει όντως να λείπεις σε συναντήσεις σε ώρες που κανονικά είναι οικογενειακές με σημαντικές επιπτώσεις στην οικογενειακή ζωή. Όλα αυτά φυσικά μέσα στην πανδημία εντάθηκαν σε υπερβολικό βαθμό. Οι περιορισμοί αυτοί έχουν επίπτωση και στην απόδοση αλλά και την ψυχολογία. Με αυτές τις απαιτήσεις στην καθημερινότητά της, μια μητέρα ερευνήτρια που βρίσκεται σε ένα ανδροκρατούμενο κατά κύριο λόγο περιβάλλον θα δυσκολευτεί περισσότερο για να είναι το ίδιο αποδοτική με τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Όμως, οι συνθήκες βελτιώνονται αισθητά τα τελευταία χρόνια και σε αυτό, κατά τη γνώμη μου, έχουν παίξει σημαντικό ρόλο δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η σταθερή αύξηση της παρουσίας των γυναικών στην επιστήμη με αποτέλεσμα την κανονικοποίηση όλων αυτών των αναγκών που συνοδεύουν τις γυναίκες του τομέα. Ο δεύτερος και εξίσου σημαντικός, είναι η ανάληψη περισσότερων οικογενειακών ευθυνών από τους άνδρες συναδέλφους. Είναι πια συχνό να ολοκληρώνεται χωρίς καθυστέρηση μια συνάντηση γιατί οι άνδρες συμμετέχοντες έχουν να πάρουν τα παιδιά τους από το σχολείο ή να μαγειρέψουν. Έτυχε πρόσφατα σε ευρωπαϊκή συνάντηση μέσω διαδικτύου κάποιος συνάδελφος να συμμετέχει έχοντας στην αγκαλιά του το λίγων μηνών μωρό του. Αυτές οι εικόνες οδηγούν σε μια κουλτούρα ουσιαστικής ισότητας των δύο φύλων στην επιστήμη και σε μια καλύτερη καθημερινότητα για όλους. Οι γυναίκες αποφασίζουν ευκολότερα πια να παραμείνουν στο χώρο σε σχέση με πριν μερικά χρόνια και αυτό θα οδηγήσει σύντομα και στην άμβλυνση της υπο-εκπροσώπευσης των γυναικών στις ανώτερες θέσεις.»

Στο ΕΛΚΕΘΕ, υπάρχουν γυναίκες επιστήμονες όσες και άντρες;

«Στα περισσότερα ερευνητικά κέντρα οι γυναίκες επιστήμονες αποτελούν μειοψηφία, με την τάση αυτή να γίνεται αισθητά εντονότερη στις υψηλότερες ιεραρχικά θέσεις. Το ΕΛΚΕΘΕ είναι ένα ίδρυμα με σημαντικό ποσοστό γυναικών ερευνητών, το οποίο διατηρείται σχετικά ικανοποιητικά και σε υψηλότερα κλιμάκια. Αυτό το συνειδητοποιώ όταν επισκέπτομαι άλλα ερευνητικά κέντρα εντός και εκτός Ελλάδας, όπου αισθάνομαι κατευθείαν περίεργα από την προφανή διαφορά στην αναλογία ανδρών/γυναικών στο χώρο. Η παρουσία γυναικών είναι έντονη σε όλες τις δραστηριότητες του ΕΛΚΕΘΕ δίνοντας σε όλες μας την αίσθηση ενός εργασιακού περιβάλλοντος χωρίς φυλετικές διακρίσεις. Τέλος, το ΕΛΚΕΘΕ έχει αποδειχθεί και ένα περιβάλλον ιδιαίτερα φιλικό σε εργαζόμενους με οικογένεια και νέες μητέρες.»

Τι θα λέγατε σήμερα σε ένα κορίτσι που θέλει να γίνει επιστήμονας;

«Θα της έλεγα να μη διστάσει στιγμή. Είναι ένας χώρος με εξαιρετικές δυνατότητες και προκλήσεις, δυνατότητα για εργασία σε κάθε γωνιά του πλανήτη, για αλληλεπίδραση με άλλες κουλτούρες και προσωπική εξέλιξη. Τα εμπόδια που προαναφέρθηκαν προφανώς υπάρχουν, όμως δεν υπάρχει χώρος χωρίς εμπόδια από τη μία, και από την άλλη η ανταμοιβή και η ευχαρίστηση που αντλεί κάποιος/α από την έρευνα είναι τόση που αξίζει τη μάχη. Η παρουσία γυναικών σε υψηλές θέσεις στο ελληνικό και παγκόσμιο επιστημονικό χώρο αρχίζει να γίνεται μια συχνή και όχι τόσο αξιοσημείωτη εικόνα όπως πριν λίγα χρόνια. Παράλληλα σχηματίζεται ήδη ένας πυρήνας γυναικών επιστημόνων σε παγκόσμιο επίπεδο που προσφέρουν στήριξη και καθοδήγηση σε άλλες γυναίκες επιστήμονες. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα που έχει στηρίξει και εμένα προσωπικά είναι η πρωτοβουλία mothersinscience (https://www.mothersinscience.com). Συνεπώς, θα έλεγα ότι ο δρόμος είναι ανηφορικός αλλά η διαδρομή ιδιαίτερα απολαυστική.»

Ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνάς σας;

«Το κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον μου είναι το πώς έχουν εξελιχθεί επί εκατομμύρια χρόνια τα γονιδιώματα των ζώων, με έμφαση κυρίως στα ψάρια. Με τους συνεργάτες μου αλληλουχούμε, διαβάζουμε δηλαδή, ολόκληρα γονιδιώματα (το σύνολο του γενετικού υλικού) οργανισμών με ενδιαφέρον τόσο για εφαρμοσμένα πεδία όπως η ιχθυοκαλλιέργεια όσο και για την οικολογία και διατήρηση των ειδών. Χρησιμοποιούμε καινοτόμες τεχνολογίες και τεχνικές βιοπληροφορικής για να κατανοήσουμε τη βιολογία ειδών από την Ελλάδα και τη Μεσόγειο, ενώ αναπτύσσουμε και νέα εργαλεία. Η δουλειά μας παράγει μεγάλη ποσότητα νέας γενετικής πληροφορίας που μοιραζόμαστε με συνεργάτες σε Ελλάδα και Ευρώπη στα πλαίσια διεπιστημονικών συνεργασιών.»