Τι έδειξε επιστημονική μελέτη- Η μεγαλύτερη ποικιλότητα ειδών καταγράφηκε σε θαλάσσιο σπήλαιο της περιοχής των Σφακίων.
Το οικοσύστημα των θαλάσσιων σπηλαίων συγκαταλέγεται μεταξύ των πλουσιότερων στη Μεσόγειο Θάλασσα, όσον αφορά στη βιοποικιλότητα (ποικιλία των ειδών ζωής), με περισσότερα από 2400 είδη οργανισμών να έχουν καταγραφεί σε περίπου 350 ημιβυθισμένα ή εξολοκλήρου βυθισμένα σπήλαια. Στην Ελλάδα, τα θαλάσσια σπήλαια συναντώνται συχνά τόσο στο Ιόνιο όσο και στο Αιγαίο Πέλαγος, λόγω της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας και πολυπλοκότητας των βραχωδών ακτών.
Τα τελευταία χρόνια, ομάδα επιστημόνων από το Τμήμα Περιβάλλοντος του Ιονίου Πανεπιστημίου, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και το Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου έχουν συνεργαστεί για να μελετήσουν διεξοδικά τη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων σπηλαίων και να προτείνουν ένα πρωτόκολλο μελέτης και μελλοντικής παρακολούθησης αυτών των ιδιαίτερων οικοσυστημάτων.
Από το 2020 έως το 2022, καταδυόμενοι επιστήμονες μελέτησαν 27 θαλάσσια σπήλαια σε 10 ελληνικά νησιά, από τη Ζάκυνθο έως το Καστελόριζο, που βρίσκονται σε βάθος έως και 27 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και έχουν μήκος έως 160 μέτρα. Πέρα από τα σφουγγάρια και τα κοράλλια που αναπτύσσονται στα τοιχώματα των σπηλαίων συνθέτοντας ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό, η έρευνα επικεντρώθηκε για πρώτη φορά στα “κινητικά” είδη, δηλαδή αυτά που κολυμπούν, βαδίζουν ή έρπουν στο βυθό, όπως είναι τα ψάρια, τα καρκινοειδή (π.χ. καβούρια και γαρίδες), τα θαλάσσια σαλιγκάρια και τα εχινόδερμα (π.χ. αστερίες και αχινοί).
Οι επιστήμονες-δύτες κατέγραψαν συνολικά 163 διαφορετικά είδη, με τα περισσότερα από αυτά να αποτελούν ψάρια που βρίσκουν καταφύγιο στο εσωτερικό των θαλάσσιων σπηλαίων. Η μεγαλύτερη ποικιλότητα ειδών καταγράφηκε σε θαλάσσιο σπήλαιο της περιοχής των Σφακίων Κρήτης, το οποίο είναι γνωστό για την υψηλή οικολογική του αξία και λόγω των ιδιαίτερων δομών λιθόσπογγων ηλικίας έως και 900 ετών που έχουν βρεθεί στο εσωτερικό του.
Πολλά είδη που κατέγραψαν οι επιστήμονες (29) εντοπίζονται για πρώτη φορά σε θαλάσσια σπήλαια της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ 16 είδη βρέθηκαν για πρώτη φορά σε θαλάσσια σπήλαια ολόκληρης της Μεσογείου. Επίσης, μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται σπάνια είδη, τρεις νέες καταγραφές για τα ελληνικά ύδατα και 12 είδη που προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι 17 είδη που βρέθηκαν στα σπήλαια που μελετήθηκαν είναι αλλόχθονα, καθώς έχουν εισέλθει στη Μεσόγειο Θάλασσα διαμέσου της Διώρυγας του Σουέζ ή μέσω ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως η ναυσιπλοΐα. Κάποια από αυτά, όπως το λεοντόψαρο, εγκαθίστανται σε διαφορετικά θαλάσσια οικοσυστήματα, μεταξύ των οποίων και τα θαλάσσια σπήλαια, επωφελούμενα από την ολοένα αυξανόμενη θερμοκρασία της θάλασσας και την έλλειψη θηρευτών. Η επιστημονική ομάδα παρατήρησε ότι μεγάλο ποσοστό των ψαριών στα σπήλαια του νοτιοανατολικού Αιγαίου αποτελούν αλλόχθονα είδη, αποτελώντας έως και το 53% όλων των ψαριών της Γαλάζιας Σπηλιάς του Καστελόριζου. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα και συνεχή περιβαλλοντική παρακολούθηση αυτών των ευαίσθητων οικοσυστημάτων.
Για την καταγραφή αυτών των ειδών σε σπήλαια που βρίσκονται σε διαφορετικό βάθος (0-30 μέτρα) και έχουν διαφορετικούς καταδυτικούς περιορισμούς ως προς τον χρόνο υποβρύχιας παραμονής των δυτών, αναπτύχθηκε ένα νέο πρωτόκολλο, σύμφωνα με το οποίο ένας έμπειρος επιστήμονας-δύτης καταγράφει υποβρυχίως όλα τα είδη που εντοπίζει οπτικά εντός συγκεκριμένου χρόνου σε κάθε μία από τις τρεις κύριες ζώνες του σπηλαίου (είσοδος, ημισκότεινο και σκοτεινό εσωτερικό). Παράλληλα, ένας δεύτερος δύτης είναι υπεύθυνος για τη χρονομέτρηση της οπτικής καταγραφής, την ασφάλεια και τη συλλογή φωτογραφιών και δειγμάτων που είναι πολλές φορές απαραίτητα για την ταυτοποίηση των ειδών στο εργαστήριο (π.χ. παρατήρηση των δειγμάτων στο μικροσκόπιο ή/και στερεοσκόπιο).
Όπως εξηγούν στο Cretalive ο υποψήφιος διδάκτωρ Μάρκος Διγενής και ο επιβλέπων καθηγητής του Δρ. Βασίλης Γεροβασιλείου: «Τα θαλάσσια σπήλαια της Ελλάδας φαίνεται πως φιλοξενούν ακόμη μεγαλύτερη ποικιλία θαλάσσιων ειδών από ό,τι γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Κάθε σπήλαιο φαίνεται πως είναι μοναδικό, λόγω των ιδιαίτερων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών του. Πλέον μελετάμε αυτό το ιδιαίτερο οικοσύστημα με έναν συστηματικό τρόπο που μας επιτρέπει να εντοπίζουμε έγκαιρα τις αλλαγές στην ποικιλία και την αφθονία των ειδών του».
Η έρευνα της επιστημονικής ομάδας έγινε πρόσφατα δεκτή για δημοσίευση στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Fishes και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής του Μάρκου Διγενή, υποψήφιου διδάκτορα στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Ιονίου Πανεπιστημίου. Η διδακτορική διατριβή εκπονείται με την υποστήριξη του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), στο πλαίσιο της «4ης Προκήρυξης ΕΛΙΔΕΚ για Υποψήφιους/ες Διδάκτορες», υπό την επίβλεψη του Βασίλη Γεροβασιλείου, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Ιονίου Πανεπιστημίου. Στην τριμελή συμβουλευτική επιτροπή της διατριβής συμμετέχουν ο Θάνος Νταϊλιάνης, Κύριος Ερευνητής στο ΙΘΑΒΒΥΚ-ΕΛΚΕΘΕ και ο Στέλιος Κατσανεβάκης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Επιστημονική δημοσίευση στο περιοδικό Fishes: https://www.mdpi.com/2410-3888/10/8/383