Σε δύο σειρές ο Δρ. Γεώργιος Χατζηγεωργίου τα είπε όλα!

Ο συνεργαζόμενος ερευνητής στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών Κρήτης (ΙΘΑΒΒΥΚ) του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. μιλά στην «Π» για το πρόγραμμα AlienPorts, που στόχο έχει την καταγραφή των ξενικών ειδών σε περιοχές υψηλού ενδιαφέροντος όπως τα λιμάνια / μαρίνες. Χρηματοδοτήθηκε από την 1η προκήρυξη ενίσχυσης μετα- διδακτόρων (ΕΛΙΔΕΚ) με το ποσό των 140.000€ και στην ομάδα εργασίας συμμετέχουν ο Δρ. Δημήτρης Ανδρουλάκης, κος Γρηγόρης Σκουραδάκης, κα Ειρήνη Γρατσία και κος Ιωάννης Ράλλης.

Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα του ερευνητή επικεντρώνονται στην παράκτια βενθική οικολογία, τα αλλόχθονα είδη και στην επιστημονική κατάδυση. Μέχρι σήμερα έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 20 ερευνητικά προγράμματα και έχει 32 δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά.

Η συνέντευξη που παραχώρησε στην «Π» έχει ως εξής:

Τι διαπιστώνετε μέχρι στιγμής από τη μελέτη των εισβλητικών ειδών στις μαρίνες και τα λιμάνια και της Κρήτης;

«Τα εισβλητικά είδη αποτελούν ένα από τα πιο επίκαιρα ζητήματα στον χώρο της οικολογίας γι’ αυτό και συγκεντρώνει όλο και μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, το θέμα δεν είναι και τόσο σύγχρονο, καθώς έχει εμφανιστεί εδώ και αρκετούς αιώνες όταν η υπερπόντια ναυσιπλοΐα συνδέθηκε στενά με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Φυσικά το πρόβλημα αυτό εντάθηκε τόσο με τη διάνοιξη της διώρυγας τους Σουέζ το 1869, όσο και με την αύξηση των θαλάσσιων μεταφορών.

Αλλά ποια είδη χαρακτηρίζονται ως εισβλητικά (ή αλλιώς χωροκατακτητικά, εισβολικά, ξενικά ή αλλόχθονα); Αυτά είναι τα είδη που μεταφέρονται και εγκαθίστανται σε περιοχές πέρα από τα όρια της φυσικής τους εξάπλωσης και αναπτύσσουν μεγάλους πληθυσμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ψάρι Γερμανός ή αγριόσαλπα (Siganus spp.) το οποίο αποτελεί τυπικό είδος της Ερυθράς Θάλασσας που μέσω της διώρυγας του Σουέζ βρέθηκε σιγά-σιγά και στο Αιγαίο. Η ονομασία του προήλθε από το γεγονός ότι άρχισε να εμφανίζεται συχνά κατά τη γερμανική Κατοχή, αρκετά χρόνια μετά τη διάνοιξη της διώρυγας.

Ο λόγος που επικεντρωνόμαστε περισσότερο στις μαρίνες και τα λιμάνια είναι διότι οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται ως ανθρωπογενή οικοσυστήματα, που φιλοξενούν μεγάλο αριθμό πλοίων/σκαφών, τα οποία όπως σας ανέφερα αποτελούν ίσως το σημαντικότερο μέσω μεταφοράς και διασποράς ξενικών ειδών καθώς προσκολλώνται στα ύφαλα ή μεταφέρονται με τα έρματα των πλοίων. Γεγονός που επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος AlienPorts που έδειξε ότι σχεδόν το 10% των ειδών που αναπτύσσονται τις μαρίνες και στα λιμάνια είναι εισβλητικά, ποσοστό υπερδιπλάσιο από τον αριθμό που θα βρούμε στα φυσικά οικοσυστήματα.

Τα αποτελέσματα αυτά προκύπτουν τόσο από της μαρίνες της Κρήτης που έχουν ελεγχθεί (Ηρακλείου και Αγίου Νικολάου) όσο και από τις υπόλοιπες μαρίνες του προγράμματος (Ρόδος, Πάτρα και Πειραιάς).  Συνεπώς, μελετώντας τα εισβλητικά είδη σε αυτές τις περιοχές και προτείνοντας τρόπους για να περιοριστεί η διασπορά τους στα φυσικά οικοσυστήματα είναι δυνατόν σε ένα μικρό βαθμό να ελέγξουμε ή να περιορίσουμε αυτό το φαινόμενο».

Κατά πόσο έχουν επηρεαστεί οι ψαράδες και άλλοι επαγγελματίες από τις αλλαγές που βλέπετε;

«Αν έπρεπε να απαντήσω με μία λέξη θα έλεγα ΝΑΙ, έχουν επηρεαστεί και σε σημαντικό βαθμό, κυρίως οι ψαράδες αλλά και οι επαγγελματικοί κλάδοι που σχετίζονται με την αλιεία. Το πρόβλημα όμως δεν έχει μία αιτία και δυστυχώς είναι πολυσύνθετο. Πλέον έχει αποδειχθεί από την επιστημονική κοινότητα, με ένα μεγάλο αριθμό επιστημονικών άρθρων, ότι οι διαταραγμένες περιοχές εμφανίζουν λιγότερη αντίσταση στα εισβλητικά είδη, συνεπώς υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα εγκατάστασης των τελευταίων σε διαταραγμένες περιοχές.

Τα περισσότερα αλιευτικά πεδία υπεραλιεύονται, συνεπώς τα ξενικά είδη βρίσκουν χώρο για την εγκατάσταση τους σαν αποτέλεσμα στην πίεση που δέχονται τα είδη από την αλιεία να προστίθεται και η πίεση από τα ξενικά.  Άλλο παράδειγμα είναι οι περιοχές που δέχονται ρύπους (π.χ. αστικά λύματα) και αυτές οι περιοχές προσφέρουν πρόσφορο έδαφος στα ξενικά είδη καθώς αρκετά από αυτά εμφανίζουν ανθεκτικότητα στις ρύπους σε σχέση με τα αυτόχθονα είδη.

Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν μόνο αρνητικές συνέπειες αλλά και θετικές. Θα αναφέρω το παράδειγμα του μπλε καβουριού, το οποίο πλημμύρισε τη λιμνοθάλασσα της Ελούντας τον περασμένο χρόνο, αλλά και πολλές λιμνοθάλασσες της Ελλάδας.

Μπορεί πράγματι να προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στα αλιευτικά εργαλεία των ψαράδων αλλά από την άλλη πρόσφερε σε αυτούς ένα σημαντικό πόρο εισοδήματος, αφού είναι πολύ νόστιμα. Επίσης έχουν εισέλθει τόσο στη Μεσόγειο όσο και στο Αιγαίο μαργαριτοφόρα δίθυρα μαλάκια τα οποία είναι δυνατόν να καλλιεργηθούν και να συμβάλλουν σημαντικά στις τοπικές οικονομίες αλλά και στην ανάπτυξη μιας νέας επιχειρηματικής δραστηριότητας.  Αντιστοίχως το ψάρι γερμανός στην Κύπρο έχει αγοραστική αξία μεγαλύτερη από τα μπαρμπούνια φτάνοντας στην τιμή των 24€/κιλό.

Το ψάρι αυτό έφτασε πολύ πιο γρήγορα στην Κύπρο (από το Σουέζ), έτσι οι Κύπριοι το έχουν συνηθίσει και άρχισαν να το αλιεύουν, και μάλιστα έγιναν προσπάθειες να το παράξουν σε μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας.  Στην Κρήτη, για κάποιο λόγο που αδυνατώ να καταλάβω το συγκεκριμένο είδος δεν έχει ακόμα καμία αγοραστική αξία, αν και αποτελεί εξαιρετικό έδεσμα και υπάρχει άφθονο στις θάλασσες μας εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια».

Υπάρχει κάποια εκτίμηση για το τι θα συμβεί τα επόμενα χρόνια;

«Πάντα το να κάνεις μια εκτίμηση για το μέλλον περιέχει μια δόση ρίσκου. Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα και τη γνώση που έχουμε συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια που παρακολουθούμε το φαινόμενο, φαίνεται ο αριθμός των ξενικών της Μεσογείου να έχει αυξητική τάση. Συνεπώς περιμένουμε ότι τις επόμενες δεκαετίες θα υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός εισβλητικών ειδών και κατά συνέπεια μεγαλύτερη πίεση στα αυτόχθονα είδη. Υπάρχουν όμως και γεγονότα που είναι τυχαία και δε μπορούν να προβλεφθούν.

Για παράδειγμα οι περισσότεροι είναι πλέον γνώστες των αρνητικών επιπτώσεων που έχει η είσοδος του λαγοκέφαλου στη Μεσόγειο θάλασσα και η ραγδαία εξάπλωση του και ο μεγάλος ρυθμός αύξησης του πληθυσμού του. Αν σε μερικά χρόνια εισέλθει στη Μεσόγειο ένα είδος που είναι είτε θηρευτής είτε ανταγωνιστής του συγκεκριμένου είδους ο πληθυσμός του θα μειωθεί σημαντικά, και κατά συνέπεια και οι αρνητικές επιπτώσεις που έχει».

Τελικά η κλιματική αλλαγή οφείλεται κατ’ αποκλειστικότητα στην ανθρώπινη δραστηριότητα;

«Ο πλανήτης μας είναι ένα δυναμικό σύστημα που συνεχώς μεταβάλλεται. Εκτός από τις παγετώδεις / μεσοπαγετώδεις περιόδους, μετεω- ρίτες, εκρήξεις ηφαιστείων και εκτεταμένες πυρκαγιές έχουν γίνει στην ιστορία της Γης, πριν την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους, οι οποίες είχαν επηρεάσει σημαντικά το κλίμα της. Να θυμίσω εδώ ότι μία από τις επικρατέστερες θεωρίες για την εξαφάνιση των δεινοσαύρων βασίζεται σε πτώση μετεωρίτη.

Ο άνθρωπος με τη μη ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων και την αλόγιστη παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα επηρεάζει σημαντικά το κλίμα της Γης με αποτέλεσμα τη συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων σε σύντομα χρονικά διαστήματα από ότι στο παρελθόν. Ακούγεται συχνά η έκφραση ότι “η Γη θα καταστραφεί”, το οποίο είναι εν μέρει  αληθές. Ο πλανήτης μας έχει ηλικία 4.3 δισεκατομμυρίων χρόνων, ενώ η ανθρώπινη παρουσία μετρά μόλις λίγα εκατομμύρια χρόνια. Καταλαβαίνει κανείς και μόνο από αυτή την απλή σύγκριση ότι η Γη θα συνεχίσει να υπάρχει και χωρίς τον άνθρωπο.  Δηλαδή ο άνθρωπος καταστρέφει το κλίμα στο οποίο ζει και όχι τον πλανήτη!».

Λύσεις υπάρχουν

Οι παγκόσμιοι ηγέτες έχουν πια αναγνωρίσει ότι το πρόβλημα υφίσταται. Είστε αισιόδοξος ως επιστήμονας ότι θα ληφθούν μέτρα; Τι θα προτείνατε να γίνει;

«Στην 1η  Νοεμβρίου του 2021 στη Γλασκόβη σηματοδοτήθηκε η έναρξη των εργασιών για την πραγματοποίηση της 26ης σύνοδος κορφής των Ηνωμένων Εθνών με τη συμμέτοχή 197 κρατών μελών σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Σε αυτή τη σύνοδο αποφασίστηκε ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1.5 βαθμό Κελσίου τα επόμενα έτη, αύξηση των κονδυλίων για τις αναπτυσσόμενες χώρες, παγκόσμιο όριο για την εκπομπή μεθανίου και ολοκλήρωση του εγχειριδίου κανόνων το Παρισιού.

Στο ερώτημά σας αν είμαι αισιόδοξος για την κλιματική αλλαγή και τις πολιτικές αποφάσεις, την απάντηση σάς την δίνει ο αριθμός των Συνόδων Κορυφής που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα (συνολικά 26!). Δεν είναι λογικό, η τεχνολογία και η ταχύτητα να αποτελούν χαρακτηριστικά των ημερών μας, αλλά το εγχειρίδιο κανόνων του Παρισιού να ετοιμάζεται από το 2015 και μέχρι σήμερα να μην είναι έτοιμο. Δεν είναι λογικό να έχουν πραγματοποιηθεί 26 διασκέψεις για την κλιματική αλλαγή και σε καμία να μην έχουν επιτευχθεί οι προηγούμενοι στόχοι.

Πάντως, πράγματι επιτέλους οι ηγέτες σε παγκόσμιο επίπεδο φαίνεται να αναγνωρίζουν το πρόβλημα, όμως τα μέτρα που λαμβάνουν και περισσότερο η εφαρμογή των μέτρων δεν είναι ικανή να περιορίσει το πρόβλημα. Γνωρίζετε ότι τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται ευρέως οι όροι της πράσινης και της γαλάζιας ανάπτυξης. Οι δύο αυτοί όροι κατά  την άποψή μου αποτελούν μέρος της λύσης του προβλήματος. Η ανάπτυξη τέτοιων τεχνολογιών θα μειώσει σημαντικά το οικολογικό αποτύπωμα καθημερινών ενεργειών το οποίο με τη σειρά του θα συμβάλει ουσιαστικά στην μειωμένη εκπομπή ρύπων.

Η ανακύκλωση (δυστυχώς όχι με τους όρους που γίνεται) είναι ακόμα μια ενέργεια προς τη σωστή κατεύθυνση. Χρειάζονται όμως και πολιτικές αποφάσεις. Όπως σας είπα ένας από τους σημαντικότερους τρόπους μεταφοράς των ξενικών ειδών είναι η ναυσιπλοΐα. Θα πρέπει να οριστεί σε παγκόσμιο επίπεδο ο υποχρεωτικός καθαρισμός τους σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο της εισαγωγής ξενικών ειδών. Λύσεις υπάρχουν και είναι πάνω στο τραπέζι. Τώρα, αν και πότε θα εφαρμοστούν δε το γνωρίζω, έχω όμως την αισιοδοξία ότι θα γίνει σύντομα, καθώς δεν υπάρχει άλλη επιλογή!».