Ο καταδυτικός τουρισμός… ιδανικός στην Κρήτη

Το παραπάνω αναφέρει, σε συνέντευξή του στην «Π» ο επιστήμονας του ΕΛΚΕΘΕ, διαχειριστής του Τεχνοβλαστού A.R.I.A. (Καινοτομικές Εφαρμογές Τεχνητών Υφάλων), Δρ Κώστας Ντούνας.

Το κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

-Ποιος είναι ο σκοπός ίδρυσης της Εταιρείας τεχνοβλαστού του ΕΛ.ΚΕ.Θ.E. με την επωνυμία  «Καινοτομικές Εφαρμογές Τεχνητών Υφάλων» (Α.R.Ι.Α.)

Προσομοίωση τεχνητού υφάλου κατάδυσης αναψυχής του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. που εκτίθεται στην Αίθουσα «Μιχάλη Παπαδάκη» στο Cretaquarium στις Γούρνες Ηρακλείου

-Το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.E.) έχει αναπτύξει μια νέα τεχνολογία με στόχο τη δημιουργία υποθαλάσσιων πάρκων κατάδυσης αναψυχής (οάσεων) χρησιμοποιώντας καινοτομικά τεχνητά ενδιαιτήματα-καταφύγια θαλάσσιων οργανισμών, όπως ο ροφός, η σφυρίδα, η συναγρίδα, η στείρα, το μουγγρί, χταπόδια, καβούρια, αστακοί κλπ.

Τα τεχνητά αυτά ενδιαιτήματα «μιμούνται» τα λειτουργικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά και κυρίως την αισθητική των μεσογειακών υποβρύχιων βράχων (ξέρες, πάγκοι, αποχές, κλπ). Τοποθετούνται στον βυθό κατά ομάδες σχηματίζοντας καταδυτικές διαδρομές που ακολουθούν οι επισκέπτες αυτοδύτες – «εραστές» της κατάδυσης αναψυχής.

Το τελικό αποτέλεσμα που δημιουργείται, εξαιτίας της τοπικής αύξησης της βιοποικιλότητας των θαλάσσιων οργανισμών που αρχικά προσελκύονται και στη συνέχεια διαβιούν σχεδόν μόνιμα στις καταδυτικές οάσεις, είναι η μεγάλη αύξηση του καταδυτικού ενδιαφέροντος για άμεση εξερεύνηση, επιμόρφωση και αναψυχή κολυμπώντας μέσα στο φαντασμαγορικό περιβάλλον ενός «ενυδρείου» στην ανοιχτή θάλασσα.

Η νέα αυτή τεχνολογία σχεδιάστηκε, αναπτύχθηκε και δοκιμάστηκε πιλοτικά στο Υποθαλάσσιο Βιοτεχνολογικό Πάρκο στις Γούρνες Χερσονήσου από ερευνητές του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (Ι.ΘΑ.Β.Β.ΥΚ.) του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. και έφθασε στο επίπεδο ανάπτυξης τελικών βιομηχανικών προϊόντων και υπηρεσιών μέσα από την εκπόνηση ενός σύγχρονου προγράμματος επίδειξης τεχνολογίας.

Το πρόγραμμα αυτό με τίτλο «Όαση κατάδυσης αναψυχής με τεχνητούς υφάλους», χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Κρήτης 2014-2020 (Άξονας: Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, Δράση 1.b.1: Επιδεικτικές – Πιλοτικές εφαρμογές που προωθούν την καινοτομία σε τομείς της RISCrete).

Τα αποτελέσματα της ερευνητικής προσπάθειας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. προστατεύονται σήμερα με διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην Ελλάδα και σε επτά ακόμη μεσογειακές χώρες (Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Κύπρος, Τουρκία και Κροατία) στις οποίες θα πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένος ο καταδυτικός τουρισμός.

Η αποκλειστική προώθηση της καινοτομικής τεχνογνωσίας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. στους τελικούς χρήστες πραγματοποιείται από την Εταιρεία –Τεχνοβλαστό του Κέντρου με την επωνυμία: “Καινοτομικές Εφαρμογές Τεχνητών Υφάλων -ΙΚΕ“ (Α.R.Ι.Α.) στην οποία έχουν διαβιβαστεί τα αποκλειστικά βιομηχανικά δικαιώματα εκμετάλλευσης της. Στους σκοπούς ίδρυσης του νέου Τεχνοβλαστού του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. περιλαμβάνονται:

• η μελέτη-κατασκευή καταδυτικών πάρκων και αξιοθέατων κατάδυσης αναψυχής σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (Υπουργείο Τουρισμού, N. 4688 24/05/2020) και η εκπόνηση ειδικών μελετών, η χαρτογράφηση θαλάσσιων ενδιαιτημάτων και η καταγραφή της βιοποικιλότητας, η χάραξη καταδυτικών διαδρομών, κλπ.
• η μεταφορά τεχνογνωσίας (know-how) κατασκευής και εγκατάστασης τεχνητών υφάλων καθώς και η παροχή υπηρεσιών οργάνωσης, διοίκησης, εξειδικευμένων συμβουλευτικών υπηρεσιών και τεχνικής βοήθειας
• η εκχώρηση αδειών εκμετάλλευσης, του διπλώματος ευρεσιτεχνίας με τίτλο: “ΤΕΧΝΗΤΟΣ ΥΦΑΛΟΣ ΚΑΤΑΔΥΣΗΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ” (ΟΒΙ – 1009024-08/05/2017) καθώς και αντίστοιχων διεθνών διπλωμάτων σε επτά μεσογειακές χώρες
• η συμμετοχή σε προγράμματα εφαρμοσμένης έρευνας που περιλαμβάνουν την ανάπτυξη, πιλοτική χρήση και επίδειξη τεχνητών ενδιαιτημάτων νέας τεχνολογίας με σκοπό τη δημιουργία πρωτότυπων καταδυτικών πάρκων, προστατευόμενων αλιευτικών ζωνών, την εκτατική υδατοκαλλιέργεια σε υπεράκτια αιολικά πάρκα και άλλες παρόμοιες εφαρμογές γαλάζιας ανάπτυξης».

Ο καταδυτικός τουρισμός

-Πόσο κοντά είμαστε στο να αναπτυχθεί ο καταδυτικός τουρισμός στη χώρα μας; Στην Κρήτη τι προσπάθειες γίνονται και σε ποιες περιοχές;

-Η κατάδυση αναψυχής, ως ένα μαζικό τουριστικό προϊόν, αποτελεί σήμερα μια δημοφιλή δραστηριότητα με παγκόσμια εμβέλεια. Ο καταδυτικός τουρισμός συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικονομίας πολλών παράκτιων χωρών καθώς και στην επέκταση της τουριστικής περιόδου και την είσοδο σε νέες αγορές. Όλοι σχεδόν οι παραθαλάσσιοι τουριστικοί προορισμοί επενδύουν στην προώθηση του καταδυτικού τουρισμού με στόχο τη διαφοροποίηση του τουριστικού τους προϊόντος. Η υιοθέτηση στρατηγικών επενδύσεων στη συγκεκριμένη «τουριστική βιομηχανία» αποτελεί σήμερα μία σχεδόν αναγκαστική συμπόρευση µμε τις εξελίξεις που επιβάλλει ο παγκόσμιος ανταγωνισμός.

Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα κάθε χώρας σχετίζεται με την ποιότητα του καταδυτικού προϊόντος και των προσφερόμενων υπηρεσιών καθώς και με την υιοθέτηση νέων καινοτομικών εφαρμογών και πρακτικών που θα μπορούσαν να προσδώσουν στην τουριστική βιομηχανία ένα σημαντικό συγκριτικό προβάδισμα. Οι ρυθμοί ανάπτυξης και οι οικονομικές επιδόσεις της κατάδυσης αναψυχής σε συνδυασμό µε τις μεγάλες δυνατότητες που προσφέρει για ποιοτική αναβάθμιση και προβολή του ελληνικού τουρισμού, την καθιστούν μία ελκυστική επιλογή εισροής επενδυτικών κεφαλαίων.

Ο Δρ Κώστας Ντούνας, διαχειριστής Τεχνοβλαστού A.R.I.A.

Με περισσότερους από 200 εκατ. τουρίστες, που υπό κανονικές συνθήκες θα επισκέπτονται ετησίως τα επόμενα χρόνια την παράκτια ζώνη της Μεσογείου για τις καλοκαιρινές τους διακοπές, η χώρα μας καλείται να στρέψει το ενδιαφέρον των επισκεπτών της σε σύγχρονα και υψηλού επιπέδου οικοτουριστικά προγράμματα που θα περιλαμβάνουν στην κύρια δομή τους και την κατάδυση αναψυχής. Συμπερασματικά, ο καταδυτικός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει, σε συνέργεια και συνάφεια με άλλους τομείς του τουρισμού, µια νέα, δυναμική και εναλλακτικού χαρακτήρα μορφή τουριστικής ανάπτυξης για τη χώρα μας. Η ίδρυση Καταδυτικών Πάρκων και Ελεύθερων Υποβρύχιων Αξιοθέατων διέπεται σήμερα από τον Νόμο 4688/ΦΕΚ A101/24-05-2020 του Υπουργείου Τουρισμού.

H εταιρεία – τεχνοβλαστός του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. με το ακρώνυμο A.R.I.A. (Artificial Reefs Innovative Applications) ιδρύθηκε πρόσφατα από μία ομάδα επιστημόνων-ερευνητών με εξειδίκευση στους τομείς Θαλάσσιας Βιολογίας και Οικολογίας, κατασκευής και εγκατάστασης τεχνητών ενδιαιτημάτων και επιστημονικής κατάδυσης, με στόχο την εκμετάλλευση της καινοτομικής γνώσης του Ερευνητικού Κέντρου αλλά και την ανάπτυξη νέων καινοτομικών προϊόντων και υπηρεσιών. Μέχρι σήμερα, άμεσα ενδιαφερόμενοι φορείς για την κατασκευή «Οάσεων Κατάδυσης Αναψυχής με τεχνητούς υφάλους» είναι οι Δήμοι Αποκόρωνα, Αγίου Νικολάου, Ιεράπετρας καθώς και το Επιμελητήριο Ηρακλείου με δύο έργα, στον Μονοναύτη και τη Σταλίδα.

Η ολοκλήρωση της εκπόνησης και έγκρισης των απαραίτητων μελετών είχε ως αποτέλεσμα την τελική έγκριση χωροθέτησης και κατασκευής του πρώτου Καταδυτικού Πάρκου στη χώρα μας, στον Αποκόρωνα Χανίων, στο οποίο θα εφαρμοστεί η καινοτομική τεχνολογία του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Ακολουθούν οι διαδικασίες έγκρισης των μελετών για τέσσερα ακόμη έργα που βρίσκονται σήμερα σε προχωρημένο στάδιο. Εκτιμάται ότι κατά την περίοδο 2022-2024 θα μπορεί να κατασκευαστεί στην Κρήτη ένα Περιφερειακό οργανωμένο δίκτυο δέκα τουλάχιστον καταδυτικών πάρκων/αξιοθέατων.

Ο τεχνοβλαστός του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. – A.R.I.A. αναπτύσσει παράλληλα μια στενή συνεργασία με διάφορους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς εγκαταστημένους και σε άλλες παράκτιες Περιφέρειες της χώρας μας, με κοινό στόχο τη δημιουργία και οργάνωση νέων δικτύων καταδυτικών πάρκων/αξιοθέατων αναψυχής. Προβλέπεται ότι δυνητικά περισσότερα από 50 ανάλογα έργα θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν κατά μήκος των ελληνικών ακτών τα επόμενα χρόνια.

Οι απειλές για το περιβάλλον

-Τι απειλές για το περιβάλλον κρύβει ο καταδυτικός τουρισμός;

-«Ο οικοτουρισμός, ως μια σύγχρονη, δυναμική και ευρείας εφαρμογής οικονομική δραστηριότητα, απαιτεί αποτελεσματική διαχείριση και σχεδιασμό ώστε να προλαμβάνονται τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Είναι σήμερα γενικά παραδεκτό ότι τo μεγαλύτερο ποσοστό οικοτουριστικών προϊόντων καταναλώνονται τελικά από «επιφανειακούς» οικοτουρίστες (soft ecotourists) των οποίων η αντί-οικολογική συμπεριφορά θα μπορούσε δυνητικά να αποβεί καταστρεπτική για το περιβάλλον και την τοπική κοινωνία. Στις στρατηγικές αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος περιλαμβάνεται η δημιουργία ειδικά τροποποιημένων με τεχνητά μέσα περιοχών μικρής έκτασης για τη συγκέντρωση (και εκτόνωση) του «μαζικού» οικοτουρισμού.

Ειδικότερα, η ραγδαία ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού έχει ως αποτέλεσμα μία συνεχώς αυξανόμενη περιβαλλοντική πίεση που συνοδεύεται δυστυχώς από ανάλογης έντασης μείωση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, κυρίως στους διεθνείς προορισμούς που παρουσιάζουν εξαιρετικό καταδυτικό ενδιαφέρον. Οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις οφείλονται κυρίως στην ίδια την παρουσία των επισκεπτών-δυτών καθώς αυτοί καταδύονται στους φυσικούς υφάλους είτε με αυτόνομη καταδυτική συσκευή (SCUBA) είτε με χρήση μάσκας παρατήρησης και αναπνευστήρα (snorkeling). Έχει διαπιστωθεί από άμεσες παρατηρήσεις στη φύση, ότι σχεδόν σε κάθε κατάδυση καταγράφονται πολυάριθμα επεισόδια ηθελημένων ή και ασυνείδητων επαφών των δυτών με ευαίσθητους θαλάσσιους οργανισμούς.

Η συνεχής αυτή αρνητική επίδραση οδηγεί σταδιακά στην υποβάθμιση του θαλάσσιου οικοσυστήματος σε βαθμό που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να φθάσει τοπικά ακόμη και στην ολοκληρωτική καταστροφή του. Το φαινόμενο της υποβάθμισης πολλών διάσημων υποθαλάσσιων καταδυτικών προορισμών εξαιτίας του μαζικού θαλάσσιου τουρισμού έχει σήμερα τεκμηριωθεί επιστημονικά και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αντιμετώπιση του απαιτεί τη λήψη ορισμένων ειδικών διαχειριστικών μέτρων αποσυμφόρησης των επισκέψεων, όπως η μείωση του ημερήσιου αριθμού των καταδύσεων καθώς και η εκτροπή ενός μέρους των επισκεπτών από τις ευαίσθητες θαλάσσιες φυσικές περιοχές υψηλής οικολογικής και αισθητικής αξίας.

-Πως μπορούμε να τις εξαλείψουμε;

-Για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. προτείνει τη χρησιμοποίηση της τεχνολογίας καινοτομικών τεχνητών υφάλων (artificial reefs – naturoids) που έχει αναπτύξει και έχουν ως στόχο την προσομοίωση των λειτουργικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών των φυσικών υφάλων (natural reefs).

Μονάδες καινοτομικών Τεχνητών Υφάλων Κατάδυσης Αναψυχής εγκαταστημένων σε βάθος 20 μέτρων στο Υποθαλάσσιο Βιοτεχνολογικό Πάρκο Κρήτης στις Γούρνες Ηρακλείου.

Οι τεχνητοί ύφαλοι ποντίζονται στον θαλάσσιο πυθμένα εντός των ορίων ειδικά ελεγχόμενων περιοχών (καταδυτικών πάρκων-οάσεων) με στόχο την αύξηση της αφθονίας, της βιομάζας και της ποικιλότητας των τοπικών βιολογικών αποθεμάτων καθώς και την προσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών-δυτών για κατάδυση σε ειδικά διαμορφωμένες καταδυτικές διαδρομές.

Η ανάπτυξη παρόμοιων υποδομών κατάδυσης αναψυχής παρουσιάζει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με τη σύγχρονη τάση ίδρυσης καταδυτικών πάρκων σε μεγάλης έκτασης, απομακρυσμένες και ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας και αισθητικής. Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ανάπτυξης των καινοτομικών υποθαλάσσιων οάσεων κατάδυσης αναψυχής του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. συνοψίζονται στα εξής:

• Προσφέρουν προστασία και αναβάθμιση του ευρύτερου θαλάσσιου οικοσυστήματος με ταυτόχρονη ενίσχυση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και σημαντική αύξηση των τοπικών ιχθυοαποθεμάτων.
• Η εγκατάστασή τους ακόμη και σε υποβαθμισμένες περιβαλλοντικά παράκτιες περιοχές συμβάλλει στην άμεση αναβάθμισή και προστασία τους.
• Μπορούν να εγκατασταθούν κοντά σε μεγάλα τουριστικά/αστικά κέντρα γεγονός που προσφέρει άμεση πρόσβαση και καλύτερο έλεγχο της όλης δραστηριότητας.
• Παρέχουν ασφάλεια και δυνατότητα άμεσης παρέμβασης σε περίπτωση ατυχήματος καθώς και εξοικονόμηση χρόνου και καυσίμων για τη μετάβαση-επιστροφή των επισκεπτών-δυτών.
• Καταλαμβάνουν θαλάσσιο χώρο ιδιαίτερα μικρής έκτασης (30-50 στρέμματα).
• Εξασφαλίζουν την αποδοχή και ταυτόχρονα τα οφέλη μιας αρμονικής συνύπαρξης με άλλους χρήστες της παράκτιας ζώνης εγκατάστασής τους (ανάπτυξη αμοιβαίων επιχειρηματικών συμφερόντων).
• Προσφέρονται για την ανάπτυξη πρόσθετων θαλάσσιων οικοτουριστικών δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, άσκησης και ψυχαγωγίας.